Nie żyje prof. Zimbardo. Autor słynnego eksperymentu więziennego

Philip Zimbardo, emerytowany profesor psychologii na Uniwersytecie Stanforda, zmarł w wieku 91 lat w swoim domu w San Francisco. Zostawił w żałobie żonę Christinę Maslach, która ma polskie korzenie i była jedną z pierwszych osób, które powiedziały, że trzeba przerwać jego wymykający się spod kontroli eksperyment więzienny, który później dał mu międzynarodową sławę.

Nie żyje Philip Zimbardo. Słynny amerykański psycholog i socjolog włoskiego pochodzenia, odszedł 14 października 2024 roku w swoim domu w San Francisco, mając 91 lat. "Uczył nas codziennego bohaterstwa. Pokazywał, że odwaga, empatia, działanie są w zasięgu każdego" – napisali na Instagramie współpracownicy Zimbardo po jego śmierci. Zimbardo wierzył w to, że moc jest w każdym zwykłym człowieku. Zachęcał i inspirował współpracowników do tego, by umieli pokonywać strach, podnosić się w życiu i zmieniać wokół siebie świat na lepsze.

Profesor Zimbardo zyskał światową sławę dzięki swojemu pionierskiemu i kontrowersyjnemu Stanfordzkiemu Eksperymentowi Więziennemu, przeprowadzonemu w 1971 roku. Choć minęło ponad 50 lat, na wyniki eksperymentu wciąż powołują się w swoich wykładach psycholodzy i socjolodzy, a psychologiczni laicy dyskutują o nich w prywatnych rozmowach.

Eksperyment więzienny Zimbardo

Eksperyment prof. Zimbardo polegał na zainscenizowaniu warunków więziennych w piwnicach Uniwersytetu Stanforda. Ochotnicy, podzieleni losowo na „więźniów” i „strażników”, szybko zaczęli wcielać się w przypisane im role.

Eksperyment, który miał trwać dwa tygodnie, musiał zostać przerwany już po sześciu dniach, gdyż brutalność „strażników” i cierpienie „więźniów” stały się zbyt intensywne. To badanie, choć krytykowane pod względem etycznym, unaoczniło potężny wpływ sytuacji społecznej na ludzkie zachowanie i dało początek dyskusjom o dehumanizacji i nadużyciach władzy.

Zimbardo autor książek, twórca Kliniki Nieśmiałości

Zimbardo nie poprzestał oczywiście na tym jednym badaniu, choć "eksperyment więzienny" pozostał tym najsłynniejszym, z którym od razu jest kojarzone jego nazwisko. Dalsze prace nad psychologią zła zaowocowały wydaniem przez Zimbardo książki "Efekt Lucyfera". Eksplorował w niej temat tego, jak i dlaczego ludzie, choć często dobrzy z natury, mogą przejść na „ciemną stronę” pod wpływem okoliczności.

W późniejszych latach Zimbardo skupił się na promowaniu postaw obywatelskich i bohaterstwa. Założył Heroic Imagination Project, który miał na celu kształcenie młodzieży w zakresie przeciwdziałania złu i promowania bohaterskich działań w codziennym życiu. Jego celem było pokazanie, że każdy z nas ma w sobie potencjał do bohaterstwa, które przejawia się w postawach przeciwstawiania się niesprawiedliwościom i wsparciu dla słabszych. To właśnie o tym napisali po śmierci Zimbardo jego współpracownicy.

Żona Zimbardo ma polskie korzenie

Philip Zimbardo miał związki z Polską, m.in. dzięki żonie o polskich korzeniach, Christinie Maslach. Przeżyli wspólnie 52 lata. Zimbardo zostawił w żałobie nie tylko żonę, ale troje dzieci i czworo wnucząt. Kolejny polski akcent Zimbardo związany jest z Katowicami – w dzielnicy Nikiszowiec, działa Centrum Zimbardo, które wspiera lokalną młodzież, promuje budowanie więzi społecznych i edukację.

Zimbardo zostawił po sobie bogaty dorobek naukowy, który obejmuje ponad 500 publikacji, w tym książki takie jak "Paradoks Czasu" czy "Psychologia i Życie". Jedną z jego ostatnich głośnych książek była ta zatytułowana "Gdzie ci mężczyźni", którą przygotował specjalnie dla czytelników w Polsce. Pytał w niej o kryzys męskości i o to, czy przypadkiem to kobiety nie są dziś silną, a nie jak je określano stereotypowo "słabą płcią". W książce Philip Zimbardo szukał powodów kryzysu męskości. Wymieniał m.in. szkołę, która w systemie edukacji bardziej promuje dziewczyny niż chłopców, a także kryzys współczesnej rodziny i nieobecnych, także psychicznie ojców, pornografię i gry internetowe. Zastanawiał się, czy współczesne kobiety znajdą w rówieśnikach godnych siebie partnerów.

Badania prof. Philipa Zimbardo wpłynęły na liczne działy psychologii i socjologii. A szczególności te, które dotyczyły, jak słynny eksperyment więzienny – dehumanizacji, władzy oraz wyzwań moralnych i etycznych, przed jakimi stoją ludzie w ekstremalnych sytuacjach. Prace Zimbardo i działalność naukowa, a szczególnie wspomniany eksperyment więzienny, pozostają przedmiotem licznych analiz, kontrowersji i debat naukowych. I bez wątpienia odcisnęły trwałe piętno na współczesnej psychologii.

Klinika Nieśmiałości Zimbardo

Badania prof. Philipa Zimbardo dotyczyły też problematyki nieśmiałości i zaowocowały założeniem Kliniki Nieśmiałości w Palo Alto i książką „Shyness: What It Is, What to Do About It”. Zimbardo podkreślał, że nieśmiałość jest zjawiskiem powszechnym, a jego prace miały na celu dostarczenie narzędzi do tego, jak sobie z nią radzić. Wspomniana klinika powstała w odpowiedzi na jego badania nad nieśmiałością, którą postrzegał jako powszechny, a często bagatelizowany problem psychologiczny. Zimbardo opracował nawet programy terapeutyczne i edukacyjne, które miały za zadanie pomóc osobom zmagającym się z nieśmiałością. Napisał też książkę "Shyness: What It Is, What to Do About It", która została przetłumaczona na wiele języków, w tym polski​.

„Wujek Phil” dla studentów i inne anegody o Zimbardo

Zimbardo był autorem wielu głośnych książek i takich, które po prostu weszły do kanonu psychologicznych lektur. Jednym z jego najbardziej znanych dzieł jest "Psychologia i życie" – podręcznik, który przez dekady był podstawowym tekstem dla studentów psychologii na całym świecie. Książka ta wprowadza w różne zagadnienia psychologiczne, łącząc teorię z praktycznymi przykładami​.

Philip Zimbardo, poza swoimi naukowymi osiągnięciami, znany był z tego, że jest niezwykle serdecznym i otwartym wykładowcą. Jego pełne ciepła podejście do studentów sprawiło, że wielu z nich nazywało go "wujkiem Philem". Zimbardo znany był z ogromnej pasji do nauczania i tego, że bardzo chętnie dzieli się wiedzą. To przyciągało uwagę zarówno studentów, jak i szerszej publiczności​. Zimbardo był również wielkim entuzjastą sztuki i często wplatał odniesienia do literatury i filmów w swoje wykłady, co czyniło jego prezentacje jeszcze bardziej interesującymi i przystępnymi dla studentów.

Zimbardo początkowo studiował medycynę, ale zmienił kierunek na psychologię, gdy uświadomił sobie, że bardziej interesuje go to, dlaczego ludzie zachowują się w określony sposób, niż jak funkcjonuje ich ciało.

W wywiadach często wspominał, że jako dziecko dorastał w nowojorskim Bronxie, więc był świadkiem brutalności i biedy, co wpłynęło na jego zainteresowanie tematyką zła i dehumanizacji​. Nie każdy wie, że to żona Christina Maslach, która odwiedziła "plan" eksperymentu więziennego, powiedziała Zimbardo, że uważa, że musi to przerwać, bo widzi, jak daleko i to błyskawicznie, postępuje dehumanizacja uczestników.

Źródła: American Psychological Association (APA) czy Stanford University, Wikipedia, zimbardo.com/publications, ciekawostki o Zimbardo – Fakt.pl, zdjęcie prof. Zimbardo: Wikipedia.

Przeczytaj też:

Co z ustawą o zawodzie psychoterapeuty? Są uwagi do projektu

Psycholodzy szkolni bez kwalifikacji? Horna-Cieślak pisze do MEN

Świadczenia: bon senioralny. Ile zł? Dla kogo? Jest projekt ustawy